Գոհար Ավետիսյան. «ՀԷՑ-ը վարկ է վերցնում, որ մարի ռուսական «Ինտեր ՌԱՕ ԵԷՍ»-ից տարիներ առաջ վերցրած ավելի թանկ վարկը»
Հայաստանի տնտեսության մեջ հիմնական քննարկումներն ընթանում էին էներգետիկ ոլորտի շուրջ: Նախ, կառավարության օրակարգում հայտնվեց էլեկտրաէներգետիկական ոլորտն ազատականացնելու վերաբերյալ նախագիծ, որը նիստում ընդունվեց: Այս թեմային անդրադարձել ենք և դեռ էլի կանդրադառնանք: Իհարկե, ազատականացումը ցանկացած պարագայում լավ է հնչում, բայց քանի որ էներգետիկ ոլորտը ռազմավարական նշանակություն ունի, չի կարող ռիսկեր չպարունակել: Իսկ ռիսկերը ժամանակի ընթացքում կբացահայտվեն:
Էլեկտրաէներգետիկ ոլորտի հաջորդ նորությունը «Հայաստանի էլեկտրական ցանցեր» ընկերության կողմից իր բաժնեմասերի մոտ 70 տոկոսը Վերակառուցման և զարգացման եվրոպական բանկում ու Ասիական բանկում գրավադրելու և 80 մլն դոլար վարկ ստանալու մասին էր: Այս հարցը նույնպես բավականին ցավոտ խնդիր է Հայաստանի տնտեսության ու հասարակության համար, քանի որ ՀԷՑ-ն առանց այդ ունի մոտ 100 մլն դոլարի վարկերի և փոխառությունների պարտավորություն, իսկ ևս 80 մլն դոլարն արդեն լուրջ պարտքային բեռ է դառնալու այդ ընկերության վրա: Խնդիրն այն է, որ այդ ընկերությունը և ընդհանրապես հանրային ծառայության ոլորտի ցանկացած ընկերության վերցրած վարկը ժամանակի ընթացքում մարվելու է նրանց բաժանորդների՝ տվյալ դեպքում էլեկտրաէներգիա սպառող մեր բնակիչների ու տնտեսվարող սուբյեկտների գրպանից: Եվ ցանկացած նման խոշոր վարկ վերցնելուց հետո այդ ընկերությունները դիմում են սակագնային մարմնի՝ Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովին այդ գումարը սակագնի մեջ ներառելու, այսինքն՝ տվյալ ծառայության կամ ապրանքի մատակարարման սակագինը բարձրացնելու համար:
Բայց տվյալ դեպքում կա մի հետաքրքիր նրբություն՝ ՀԷՑ-ը տարիներ առաջ 40 մլն եվրոյի վարկ է վերցրել իր նախկին սեփականատեր հանդիսացող ռուսական «Ինտեր ՌԱՕ ԵԷՍ» ընկերությունից: Ընդ որում, այդ վարկը տրվել է չափազանց բարձր տոկոսադրույքով՝ 10 տոկոս: Եվ այն մարելը բավականին թանկ է նստում ՀԷՑ-ի այսօրվա սեփականատեր «Տաշիր Գրուպ»-ի վրա: Տնտեսագետ Արտակ Մանուկյանը չի բացառում, որ հիմա միջազգային այդ դոնոր կազմակերպություններից վերցվելիք անհամեմատ ավելի ցածր տոկոսադրույքով 80 մլն դոլար վարկի մի մասով, պարզապես, կմարվի ռուսական այդ թանկ վարկը: Եթե այդպես լինի, տնտեսագետի կարծիքով, դա անգամ հաջողված գործարք կարելի է համարել: «ՀԷՑ-ը նախորդ երկու տարիներին ունեցել է 20 միլիարդ դրամի շահույթ այն դեպքում, երբ այդ ընթացքում էլեկտրաէներգիայի արտադրությունը նվազել է: Իսկ վարկի համար 10 տոկոսը շատ բարձր դրույքաչափ է նման բարձր շահութաբերություն ունեցող ընկերության համար»,- ասում է Ա. Մանուկյանը:
Ի դեպ, նման նախադեպ մենք արդեն պետական մակարդակով ունեցել ենք, երբ ՀՀ կառավարությունը ռուսական 500 մլն դոլար թանկ վարկը մարելու համար եվրոբոնդեր թողարկեց: Ընդ որում, ՀԷՑ-ն այդ թանկարժեք վարկը ռուս սեփականատիրոջից վերցրել է այն ժամանակ, երբ մոլեգնում էին խոսակցությունները, թե ՀՀ էլեկտրաէներգիա մատակարարող այդ ընկերության ռուս ղեկավարությունը հանրահայտ Եվգենի Բիբինի գլխավորությամբ պարզապես թալանով և ցոփ ու շվայտ կյանքով է զբաղված՝ մսխելով այդ ընկերության ստացած թե՛ շահույթը, թե՛ վարկերը: Իսկ հիմա, երբ ՀԷՑ-ը, ճիշտ է, նորից ռուսական, բայց արդեն Սամվել Կարապետյանին պատկանող ընկերությանն է պատկանում, սեփականատերը որոշել է արդյունավետ օգտագործել իր հնարավորությունները և երկար տարիներ «Ինտեր ՌԱՕ ԵԷՍ» ընկերությանը 10 տոկոս վրադիր չմուծել: Այս տեսանկյունից կարելի է հուսալ, որ գոնե այս փուլում միջազգային ֆինանսական կազմակերպություններից վերցվելիք այդ վարկը չի թանկացնի էլեկտրաէներգիան:
Այնուամենայնիվ, կառավարության նիստին այդ նախագծի քննարկման ժամանակ չնշվեց, թե ինչ նպատակներով է ՀԷՑ-ը վերցնում այդ վարկը, նշվում է, որ այն վերցվում է ընկերության ֆինանսական կայունությունն ապահովելու համար: Եվ, ուրեմն, ռուսական ընկերության սեփականությունը հանդիսացող ՀԷՑ-ը փորձում է իր կայունությունն ապահովագրել ռուսական մեկ այլ ընկերությունից: Իսկ Ա. Մանուկյանը նաև հույս ունի, որ ռուսական թանկ վարկը փակելուց հետո, մնացած գումարով ընկերությունն էլեկտրամատակարարման համակարգում այնպիսի ներդրումներ կանի, որ ցանցում առկա կորուստների մակարդակը 10 տոկոսից կնվազեցնի գոնե 8 տոկոսի: Նրա խոսքերով՝ նոր սեփականատերերն արդեն իսկ այս մեկուկես տարվա ընթացքում նվազեցրել են կորուստների չափը՝ ՀԾԿՀ սահմանած 11․2 տոկոսից կամ Ե. Բիբինի օրոք առկա 12-13 տոկոսից հասցնելով 10 տոկոսի: Ա. Մանուկյանի խոսքերով՝ եվրոպական երկրներում էլեկտրաէներգետիկ համակարգում կորուստների չափը մոտ 5 տոկոս է:
Հիշեցնենք նաև, որ 2015թ. երբ «Տաշիր Գրուպը» գնեց ՀԷՑ-ը, խոստացվող ներդրումների շարքում կար նաև համակարգում այնպիսի տեխնոլոգիաների կիրառում, որոնց արդյունքում կվերանար «լույսի մարդ» հասկացողությունը: Եվ այդ աշխատողների պարտականությունները կկատարեին համակարգիչները: Սպառողն իր համակարգչից կարող էր մուտք գործել համապատասխան ցանց ու իր սպառած էլեկտրաէներգիայի քանակի մասին տեղեկություն ստանար: «Այո, Ուկրաինայում, Ֆրանսիայում նման տեխնոլոգիաներ կիրառվում են: Եվ ընդհանրապես, այդ ոլորտում արդյունավետության բարձրացման կամ օպտիմալացման տեղ, ՀԷՑ-ն ունի 18 մլրդ դրամի աշխատավարձերի ֆոնդ, բայց դրանք դեռ խոսակցություններ են, և այս պահի դրությամբ որևէ մեսիջ կամ գնումների պլանում ծրագիր դեռ չկա: Եթե նորմալ վերահսկող մարմին լիներ, այնպիսի պայմաններ կդներ, որ ՀԷՑ-ում ամեն անգամ մտածեին, թե ինչպես անեն, որ նվազացնեն իրենց ծախսերն ու ավելի արդյունավետ դարձնեն»,- ասում է Ա. Մանուկյանը:
Հետաքրքիր կլինի նաև հավելել, որ ՀԷՑ-ը 1 կիլովատ/ժամ էլեկտրաէներգիան արտադրող ընկերություններից գնում է միջինը 28 դրամով և այն սպառողին վաճառում 48 դրամով: Ա. Մանուկյանի ներկայացմամբ՝ վերջին թվից 10 դրամը ընկերության հասույթն է, որից 3 դրամը զուտ շահույթն է: