Ալիև -Սարգսյան գագաթնաժողովում Պուտինը իր քաղաքական կապիտալն է դրել, նա չի կարող ձախողում թույլ տալ
Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևն ու Հայաստանի նախագահ Սերժ Սարգսյանն այսօր Սանկտ Պետերբուրգում բանակցություններ կանցկացնեն Լեռնային Ղարաբաղի հարցով՝ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի միջնորդությամբ։
Պատերազմի եզրին երերացող և ռուսական տարածքում երկխոսության վերսկսմանը համաձայնած երկու պետությունների առաջնորդների անձնական հանդիպումը Մոսկվային վերադարձնում է առաջատարի դերը հետխորհրդային տարածքի հնագույն հակամարտություններից մեկի կարգավորման գործում։ Փորձագետները նշում են, որ ռուսական դիվանագիտության ակտիվացումը պայմանավորած է Երևանի ու Բաքվի միջև լայնածավալ ընդհարման ավելի ու ավելի իրական սպառնալիքով, որը կարող է պայթեցնել իրավիճակը ռազմավարական առումով կարևոր տարածաշրջանում և Ռուսաստանը դարձնել գլխավոր պարտված կողմ։
Մոսկվայի առջև դրված է բարդ խնդիր՝ իրավիճակը ոչ միայն պահել հսկողության տակ, այլև առաջ մղել ԼՂ հարցով շրջանակային համաձայնագիրը, որը կամրապնդի հրադադարի ռեժիմը և կդառնա ապագա կարգավորման «ճանապարհային քարտեզ»։
Մեկ հակամարտություն՝ երեքի համար
Սանկտ Պետերբուրգի միջազգային տնտեսական ֆորումից հետո Ռուսաստանի գլխավոր դիվանագիտական հարթակը մնում է նրա հյուսիսային մայրաքաղաքը։ Այսօր Սանկտ Պետերբուրգում, որտեղ պետք է ժամանեն Սերժ Սարգսյանն ու Իլհամ Ալիևը, տեղի կունենա ԼՂ հարցով մեծ դիվանագիտության սեանս, որում կենտրոնական դեր է վերապահված Վլադիմիր Պուտինին։
Սեփական պատերի ներսում երկու պետությունների առաջնորդներին ընդունելով՝ Պուտինը սկզբում կհանդիպի նրանցից յուրաքանչյուրի հետ առանձին-առանձին, որից հետո երեկոյան կանցկացվեն եռակողմ ձևաչափով բանակցություններ, որոնց ներկա կգտնվեն նաև ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի (ՌԴ, Ֆրանսիա, ԱՄՆ) համանախագահները։
Հարցի շուրջ ինտրիգն այն է, թե որ երկիրը կընդունի Հայաստանի և Ադրբեջանի առաջնորդներին, ովքեր մայիսի 16-ին Վիեննայում կայացած կարճատև հանդիպմանը պայմանավորվել են վերսկսել բարձր մակարդակով բանակցությունները մինչև հունիսի վերջ, որին հաշված շաբաթներ են մնացել։
Սկզբում որպես հանդիպման հնարավոր վայր համարվում էր Փարիզը, իսկ կողմերի միջև հիպոթետիկ միջնորդ՝ Ֆրանսիայի նախագահ Ֆրանսուա Օլանդը։ Սակայն հունիսի սկզբին Ադրբեջանի նախագահի՝ Բեռլին այցի ընթացքում Գերմանիայի կանցլեր Անգելա Մերկելը խոստովանել է, որ ԼՂ հակամարտության կարգավորման գործում առաջատար դերը պետք է պատկանի Ռուսաստանին։
Հաշվի առնելով, որ ներկայում ԵԱՀԿ-ում նախագահում է Գերմանիան, Անգելա Մերկելի հայտարարությունը ցույց է տվել արևմտյան միջնորդների պատրաստակամությունը ռուսական դիվանագիտությանը տալու նոր հնարավորություն՝ կարգավորելու հետխորհրդային տարածքում հնագույն հակամարտություններից մեկը։
Հետ դեպի Ռուսաստան, 5 տարի անց
Սանկտ Պետերբուրգի հանդիպումը կդառնա Ռուսաստանի արդեն երկրորդ փորձը՝ խաղալու առանցքային դեր երկու նախկին խորհրդային հանրապետությունների միջև հակամարտության կարգավորման գործում։ Նրանցից մեկը մտնում է ՀԱՊԿ-ի կազմի մեջ և ունի Մոսկվայի ռազմավարական դաշնակցի կարգավիճակ, մինչդեռ մյուսը համարվում է Ռուսաստանի ռազմավարական գործընկեր Անդրկովկասում։
5 տարի առաջ՝ 2011 թվականին հունիսի վերջին, Սերժ Սարգսյանն ու Իլհամ Ալիևը հանդիպեցին Կազանում՝ Ռուսաստանի նախագահ Դմիտրի Մեդվեդևի միջնորդությամբ։ Գագաթնաժողովն առաջացրեց ԼՂ հակամարտության կարգավորման հարցում շուտափույթ բեկման սպասումների նոր բռնկում։ Սակայն չնայած հնարավոր փոխզիջման տարբերակների հանգամանալից մշակմանը՝ կողմերն այդպես էլ չկարողացան պայմանավորվածության գալ։
Հինգ տարի անց նկատելիորեն փոխվել է և՛ իրավիճակը տարածաշրջանում, որը ստատուս քվոն դարձրել է ավելի ու ավելի փխրուն, և՛ կողմերի հռետորաբանությունը, որն ավելի կտրուկ է դարձել։
Դրա վկայությունն են դարձել ապրիլի առաջին օրերին տեղի ունեցած ռազմական բախումները Լեռնային Ղարաբաղում՝ ամենակատաղին 1994 թվականին հրադադարի համաձայնագրի ստորագրման պահից ի վեր։
Սանկտ Պետերբուրգում կայանալիք հանդիպման նախօրեին նախագահ Ալիևը նախազգուշացրել է, որ ցանկանում է հասնել որակապես այլ արդյունքի, ոչ թե պարզապես տեղի ունեցածի կրկնության։ «Եթե ինչ-որ մեկը կարծում է, որ մենք անիմաստ բանակցություններ կանցկացնենք նաև հաջորդ 20 տարում, ապա չարաչար սխալվում է»,- հայտարարել էր Ալիևը։
Բաքվի կողմից նոր իրողության ցուցադրություն է դարձել ադրբեջանական բանակի կողմից ԼՂ շփման գծի մոտ լայնածավալ զորավարժությունների անցկացումը, որոնք սկսվել են Սանկտ Պետերբուրգի հանդիպման նախօրեին։
«Ռուսաստանը չի կարող թույլ տալ գագաթնաժողվի տապալում»
Հաշվի առնելով կողմերի արմատական տարբերությունները կարգավորման առանցքային հարցերում և Երևանի ու Բաքվի միջև խոսքի ու ժեստի շարունակվող պատերազմը՝ Kommersant-ի կողմից հարցման ենթարկված փորձագետները Սանկտ Պետերբուրգի հանդիպման հեռանկարները գնահատում են բավականին զուսպ։
«Ռուսաստանի շահերը կայանում են նրանում, որպեսզի հակամարտությունը սառեցվի, չարվի վերջնական ընտրություն Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև, ինչը հղի կլինի նրա համար ամենալուրջ հետևանքներով»,- ասել է Միջազային հարցերով ռուսական խորհրդի փորձագետ Սերգեյ Մարկեդոնովը։ Նրա խոսքով՝ «արագ առաջընթացն անհնարին է, քանի որ փոխզիջման հասնելու համար կամքը բացակայում է և՛ Հայաստանում, և՛ Ադրբեջանում»։
Իր հերթին ադրբեջանցի քաղաքագետ, Դիվանագիտական և ռազմավարական հետազոտությունների Փարիզի կենտրոնի թղթակից-անդամ Այդին Մեհտիևը պարբերականի հետ զրույցում ուշադրություն է դարձրել այն բանին, որ «բարձր մակարդակով հանդիպումները պետք է լինեն դիվանագիտական խմբերի տևական քրտնաջան աշխատանքի հանգուցալուծում»։ «Հաշվի առնելով, որ որևէ աշխատանքային հանդիպում չի եղել, բանակցային գործընթացում, առաջխաղացումների սպասել պետք չէ»,- կարծում է փորձագետը։
Այդ տեսակետն է կիսում նրա հայ գործընկեր, Երևանում Կովկասի ինստիտուտի փոխտնօրեն Սերգեյ Մինասյանը. «Մեկ ամսում, որը բաժանում է Վիեննայի և Սանկտ Պետերբուրգի հանդիպումները, կողմերը պետք է գործարկեին վստահության ամրապնդման միջոցների մեխանիզմ։ Սակայն այդ հանձնարարությունը չի իրագործվել»։
«Պետերբուրգյան հանդիպումից իրական սպասումը որոշակի խորհրդանշական արդյունքն է, որը կնշանակի բանակցությունների շարունակություն և կստեղծի հույս, որ ապրիլյան էսկալացիան չի կրկնվի»,- եզրափակել է Սերգեյ Մինասյանը։
Պատասխանելով հարցին՝ ինչո՞ւ ռուսական կողմին կարող էր պետք գալ բեկում չխոստացող հանդիպումը Սանկտ Պետերբուրգում, հարցված փորձագետները նշում են՝ շարունակվող էսկալացիան և դեպի լայնածավալ հակամարտություն տարածաշրջանի սահքը նախագահ Պուտինին չեն թողել անորոշ ժամանակով խնդիրը հետաձգելու հնարավորություն։
«Ակտիվ ռազմական գործողությունների մեկնարկի դեպքում Մոսկվան արդեն չի կարող հավասարություն պահպանել հակամարտող կողմերի միջև, ինչպես դա տեղի է ունենում հիմա։ Նա ստիպված կլինի ընտրություն կատարել։ Նույնիսկ չեզոքության պահպանումը Երևանի կողմից կգնահատվի որպես հրաժարում դաշնակցային պարտավորությունների կատարումից։ Այդ իրավիճակում Ռուսաստանը կլինի գլխավոր պարտված կողմը բոլոր արտաքին խաղացողների շարքում։ Դա թույլ չտալուն էլ հենց ձգտում է նախագահ Պուտինը՝ նախահարձակ լինելով»,- Kommersant-ի հետ զրույցում ասել է Միջազգային հարցերով ռուսական խորհրդի տնօրեն Անդրեյ Կորտունովը։
Իր հերթին, ՌԴ Գիտությունների ակադեմիայի Համաշխարհային տնտեսության և միջազգային հարաբերությունների ինստիտուտի տնօրեն Ալեքսանդր Դինկինի կարծիքով՝ պետերբուրգյան հանդիպումը կհանգեցնի ապալիցքաթափման և հրադադարի ռեժիմի ամրապնդման՝ ուրվագծելով ապագա կարգավորման «ճանապարհային քարտեզը»։ «Եթե Վլադիմիր Պուտինը եռակողմ գագաթնաժողովում իր քաղաքական կապիտալն է դրել, նա չի կարող դրա ձախողում թույլ տալ»,- ասել է Դինկինը։
Kommersant