Էլնուր Ասլանով. «Ինչպե՞ս վարվել ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդի հետ»
Շուտով՝ 2014 թվականի ապրիլին՝ մենք կնշենք հայ-ադրբեջանական հակամարտության կապակցությամբ ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդի (ԱԽ) կողմից ընդունված չորս բանաձևերից առաջինի ընդունման 21-րդ տարեդարձը։ Ավելի քան երկու տասնյակ տարի առաջ՝ 1993 թվականի ընթացքում ընդունվել են թիվ 822, 853, 874, 884 համարների ներքո բանաձևեր։
Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևն բազմիցս անգամ մատնանշել է միջազգային քաղաքականության մեջ երկակի չափանիշները՝ մասնավորապես այն փաստը, որ ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհրդի որոշ բանաձևերը իրագործվում են անհապաղ, երբեմն նույնիսկ ընդունումից հետո մի քանի ժամվա ընթացքում, իսկ լեռնային ղարաբաղյան հակամարտության կապակցությամբ ավելի քան երկու տասնամյակ առաջ ընդունված չորս բանաձևերը դեռևս մնում են թղթի վրա։
Միջազգային քաղաքական տեսաբանները ՄԱԿ-ի ԱԽ-ի նկատմամբ հաճախակի են օգտագործում «մասունք» խոսքը՝ այդ տերմինի օգտագործման մեջ ուղակիորեն կիրառելով երկու հիմնական մտքերը։
Առաջինը նկատառում է ակտիվության բացակայությունը, երկրորդը՝ հարգանքը՝ չնայած դրան, որ կազմակերպությունը իրենից ավելի շատ ներկայացնում է, որպես անցյալի մնացուկ։ Տվյալ գերագույն միջազգային կազմակերպության հնամենիությունը համառ է՝ բոլոր կառավարությունները կցանկանային դրան վերակազպակերպել, բայց Խորհուրդը մնում է անզիճելի։
ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդը ստեղծվել է Երկրագնդի վրա միջազգային խաղաղության և անվտանգության պաշտպանման համար։ Այլ խոսքերով՝ այդպիսի իրավիճակների երևան գալուն դեմ առնելու համար, որոնք կարող են բերել պատերազմի, իսկ խաղաղությանը սպառնալիքի, կամ ագրեսիայի գործողության դեպքում՝ հակամարտության կարգավորման համար շտաբ միջոցների ընդունման համար։
Սակայն, ինչպես ցույց են տալիս իրադարձությունները Ռուանդայում, կամ սուդանյան Դարֆուրում, Ղարաբաղում՝ ՄԱԿ ԱԽ-ի շատ բանաձևերը (օրինակի համար՝ ՄԱԿ ԱԽ-ի ավելի քան 100 բանաձևերը սկսած 1968 թվականից չեն իրագործվել) այնպես էլ մնացել են թղթի վրա, դրանցից ոչ մեկը չի իրագործվել։
Չնայած դրան՝ ՄԱԿ ԱԽ-ն իր շտեմարանում ունի «անհնազանդների» վրա ճնշելու բազմաթիվ լծակներ՝ օրինակ՝ խաղաղության պահապանման, կամ վերականգնման նպատակով ուժի կիրառման վավերացում։
Դրա հետ միասին՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանը հաստատող և հրադադարի անհապաղ հայտարարման պահանջ, ռազմական գործողությունների դադարեցում և Ադրբեջանի Հանրապետության տարածություններից օկուպացիոն ուժերի դուրս բերում առաջադրող ՄԱԿ ԱԽ-ի հայտնի չորս բանաձևերի դրույթները մինչև հիմա չեն իրագործվում։
Առավել ևս՝ միջազգային միջնորդները և աշխարհի ուժեղագույները իրենց զեկույցներում շատ հաճախ փորձում են դրանց մասին «մոռանալ»։
Դրա հետ միասին, որքան երկար է հետաձգվում լուծումը, այդքան բարդ կլինի գտնել Լեռնային Ղարաբաղի հայկական և ադրբեջանական համայնքների միջև շփման կետերը։ Պատմական փորձը վկայում է այն մասին, որ այն պայմաններում, երբ զինված հակամարտությունը գտնում է ձգձգված բնույթ՝ իրականում առաջ են գալիս հասարակության մեջ տնտեսական, քաղաքական, սոցիալական և հոգեբանական փոփոխություններին բերող մեխանիզմներ։
Հայաստանի կողմից ագրեսիվ քաղաքականությունը, չհայտարարված պատերազմն ու ուրիշ պետության տարածության մի մասի զավթումը վկայում է այն մասին, որ պաշտոնական Երևանը խախտում է միջազգային իրավունքի համեընդհանուր ճանաչում գտած նորմերը, որոնց մեջ պարունակվում են ուրիշ պետության տարածքային ամբողջականության մասնազատմանը ուղված ցանկացած գործողություններից ձեռնպահ մնալ նախատեսող պետությունների վարվելակերպի հստակ մոդելը։
Արդյունքում Հայաստանը հայտնվել է երկրում սոցիալ տնտեսական ճգնաժամին բերող իրավիճակում, որի հետևանքները կարող են հարթաչափվել միայն տարածաշրջանային միջպետական տնտեսական համագործակցության, կոոպերացիայի և ինտեգրացիայի դեպքում։ Հայաստանում խցանվել է, որպես տնտեսական զարգացման բնական մեխանիզմ հանդիսացող՝ կապիտալի շուկայի զարգացումը, ինչը խորացվում է մենաշնորհության առկայությամբ, տեխնոլոգիական հետամնացությամաբ և վիթխարի արտաքին պարտքով։
Այդ բնույթով՝ հարցը այնպես նաև քնարկելով տնտեսական տեսակետից, Երևանի կողմից հայ-ադրբեջանական, ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման կապակցությամբ բանակցային գործընթացի ձգձգումը, այնպես նաև Հայաստանի կողմից ՄԱԿ ԱԽ-ի բանաձևերի չիրագործումը արգելակում է տարածաշրջանային զարգացմանը, դրանով հանդերձ կաթվածահարում է ինքստինքյան Հայաստանի զարգացումը։
Իր չորս հարևաններից երեքի (Վրաստան, Ադրբեջան և Թուրքիա) նկատմամբ Ունենալով տարածքային, պատմամշակույթային, հոգևոր-բարոյական հավակնություններ՝ Հայաստանը իրեն մտցրել է փակուղու մեջ և մոտ է տնտեսական ու քաղաքական կոլլապսին։
Այսօր Ադրբեջանը կարևոր դեր է խաղում ոչ միայն ուղակի էներգետիկական ոլորտում, այլ որոշ չափով Եվրազիայում աշխարհաքաղաքական թրենդների բնորոշման մեջ, այդ ժամանակ, երբ պետական ռազմավարությունը նպատակաուղված է Ադրբեջանը, որպես գլոբալ նախաձեռնություններով տարածաշրջանային գերպետության առաջադրման վրա։
Ադրբեջանի նման ներուժի և քաղաքականության շնորհիվ Հարավային Կովկասի տարածաշրջանը կարող է ընդունվել իր զարգացման նոր փուլի մեջ։
Սակայն տարածաշրջանում չկարգավորված հակամարտությունները իրենից ներկայացնում, ինչպես խաղաղ բնակչության միջև մեծ քանակությամբ փախստականների ու վնասվածների հետ կապված լուրջ հումանիտար հետևանքների, այնպես նաև տնտեսական զարգացման գործընթացի և բազմակողմանի տնտեսական համագործակցության խափանման հեռանկարով լուրջ սպառնալիք։
Երկիր օկուպանտի՝Հայաստանի վրա ճնշում գործելու ի վիճակի չլինելը (կամ չցանկանալը) կրկին անգամ ցուցադրում է ՄԱԿ-ի անդամ-երկրների կողմից խաղաղության և անվտանգության խախտման վրա արդյունավետ անդրադառնալու Անվտանգության Խորհրդի ի վիճակի չլինելը։ Սիրիայում, իսկ դրանից առաջ երկրագնդի այլ մասերում ծավալված իրադարձությունները վառ ցուցադրում են, որ ՄԱԿ ԱԽ-ի մշտական անդամներ՝ ԱՄՆ-ը, Ռուսաստանը, Չինաստանը, Մեծ Բրիտանիան և Ֆրանսիան ոչ հաճախ գործել են ու շարունակում են գործել այդ միջազգային կազմակերպության կողմից ընդունված կանոնների շրջանակներից դուրս։
Շատ միջազգային քաղաքական տեսաբաններն ու դիվանագետները փորձում են արդարացնել ՄԱԿ ԱԽ-ի գոյությունը՝ հիմնավորելով դրանով, որ դա լավ է, քան ոչինչ։ Սակայն նման դիրքորոշումը հազիվ թե կարող է ծառայել տեղի ունեցողի արդարացմանը։ ՄԱԿ Ախ-ի մշտական անդամները ունեն խնդիրների լուծման տարբեր մոտեցումներ ու մեթոդներ, իսկ գաղափարախոսական և բարոյական տարաձայնությունները ՄԱԿ ԱԽ-ի գործունեության մեջ վերացվում են փորձաքարերի և չեն նպաստում միջազգային հակամարտությունների կարգավորմանը։
Անվտանգության Խորհրդի աշխատանքային մեխանիզմները և երկակի չափանիշները նույնպես դրան չեն տալիս համապատասխանաբար իրագործել սեփական պարտավորությունները ու պահապանել խաղաղությունը։ ՄԱԿ ԱԽ-ի համակարգը պետք է կատարելագործվի, քանի որ տարբերություն չկա մարդկային ողբերգության մասշտաբների, այնպես նաև «միջազգային խաղաղության ու անվտանգության համար» բանաձևեր չպետք է բաժանվեն «կարևորների» և «երկրորդականների»։