Էլնուր Ասլանով. «Ով է տանտերը. Նվիրվում է Հայաստանին...»
Ավելի քան 20 տարի առաջ Հարավային Կովկասի երեք հանրապետությունները ձեռք բերեցին անկախություն:
Տարբեր գնով, այդ թվում արյան գնով, ինչպես Ադրբեջանը, այնպես էլ Վրաստանը, կամ ինչպես Հայաստանը՝ իներցիայով եւ սփյուռքի աջակցությամբ: Սակայն փաստը մնում է փաստ, արդեն երկու տասնամյակ է, որ երեք պետությունները իրականացնում են իրենց անկախ քաղաքականությունը, զարգացնում են իրենց տնտեսությունը եւ պաշտպանում են իրենց քաղաքացիների շահերը: Առաջին հայացքից պարզ է ու հեշտ.
Դժվարություն առաջանում է, երբ բացակայում է մանրակրկիտ ուսումնասիրությունը, այլ ոչ թե տնտեսական ցուցանիշների, բնակչության բարեկեցության աճի տեմպերի, ինչպես նաեւ նախագահական ընտրություններից բնակչության ակնկալիքների բացկայության դեպքում: Դժվարություն առաջանում է մամուլում քննարկումների տոնի սովորական ուսումնասիրման դեպքում: Հարավային Կովկասի երկրների մեջ միայն Հայաստանում է, որ լարված քննարկվում է նախկին Խորհրդային Միության տարածքում միասնական պետության վերաստեղծման հեռանկարները:
Խոսքը գնում է ոչ թե մշակութային, քաղաքական եւ տնտեսական կապերի ամրապնդման, այլ խորհրդային անցյալի համար ճղճիմ հայրենաբաղձության մասին:
Կողմնակի դիտորդի համար տարօրինակ է թվում, սակայն անկախություն ձեռք բերելուց հետո երեք հանրապետությունների շարքում Հայաստանը դարձավ միակը, որտեղ շատ կոնկրետ կարոտի զգացում կա խորհրդային անցյալի համար, երբ բոլորն ու ամեն ինչը կառավարվում էր Կենտրոնի կողմից:
Անցած օրերի համար նման ուժեղ կարոտի պատճառը պարզ Է: Դեռ խորհրդային տարիներից քաղաքական Երեւանի արտաքին տերերից հայտնի «չափազանց» կախվածության լուսի ներքո՝ հասարակ մարդիկ, նույնիսկ հույս չունենալով ապագայի համար, խոնարհաբար քայլում են այդ հոսքով: Անկախ Հայաստանի պատմության մեջ վեցերորդ անգամ կրկնվող ոչ այլընտրանքային նախագահական պայքարը հանգեցրեց քաղաքական համակարգի փլուզման: Նախընտրական քարոզարշավը, չնայած թեկնածուներից մեկի դեմ իրականացված մահափորձի՝ անցավ բավականին մեղմ եւ ձանձրալի, յոթ թեկնածուների միջեւ առանց որեւէ քննարկումների եւ բանավեճերի: Ավելին, որոշ թեկնածուներ անհրաժեշտ չհամարեցին հրապարակել նույնիսկ իրենց նախընտրական ծրագիրը՝ հանրային քննարկման համար:
Ըստ Միջազգային ընտրական համակարգերի փորձագիտական կենտրոնի (ICES) դիտարկումների՝ գովազդային վահանակները, որոնք հատկացված էին քարոզչական պաստառների փակցման համար՝ այնպես էլ մինչեւ քարոզարշավի վերջը մնացին դատարկ:
Բայց առավել հետաքրքիրն այն էր, որ, ըստ Հայաստանի ոստիկանության մամլո ծառայության հաղորդագրության՝ փետրվարի 8 – ի դրությամբ, ընտրողների ցուցակում ներգրավված քվեարկողների ընդհանուր թիվը կազմում էր 2 մլն 505 հազար 882 մարդ: Կարծում եմ, որ լավ կլին եր, հիշել, որ ըստ 2001 թ. մարդահամարի՝ Հայաստանի բնակչությունը կազմում էր 2 մլն 871 հազար 771 մարդ: Հաշվի առնելով, որ քվեարկությանը կարող են մասնակցել միայն այն մարդիկ, ովքեր հասել են հասունության տարիքի, ապա «հնագույնժողովուրդը» պարզապես ապշեցնում է իր մեծահասակների թվով:
Փախչելով երկրի նման «ստեղծագործական» ղեկավարությունից՝ ազգի առավել աշխատունակ ներկայացուցիչները վաղուց արտագաղթել են Արեւմուտք: Մնացածները համալրում են Ռուսաստանի տարբեր շրջանների կադրային ցուցակները:
Gallup միջազգային ասոցիացիայի անցկացրած սոցիալական հարցումների արդյունքների համաձայն՝ քաղաքացիները մինջեւ անցյալ տարվա վերջը Հայաստանում տնտեսական իրավիճակը գնահատել են հետեւյալ կերպ՝`«շատ վատ»՝ 22%, «վատ»՝ 31%, «միջին»՝39%, «լավ»՝ 5% եւ միայն 0.5% -ը գնահատել են որպես «շատ լավ»:
Forbes ամսագիրը հրապարակել է աշխարհի 10 ամենավատագույն տնտեսություն ունեցող երկրների վարկանիշը: ՀՆԱ-ի աճի եւ երեք տարվա ընթացքում (այդ թվում, 2012 թ.) բնակչության մեկ շնչին ընկնող գնաճի վիճակագրության համաձայն՝ ինչպես նաեւ երկրների առեւտրային հաշվեկշռի տեսակետից՝ Հայաստանը գտնվում է առաջին տաս առավել վատ զարգացող երկրների շարքում:
Ռուս փորձագետները մի քանի անգամ լինելով Հայաստանում, կիսակատակով նշել են, որ «բացասականության ֆոնի վրա բնակչության կրոնական հավատը հանդիսանում է միակ աճող ցուցանիշը»: Բացի հրաշքների հավատից, ուրիշ ինչ է մնում երկրի քաղաքացիներին, որտեղ կոռուպցիան եւ սեւ շուկան գրեթե օրինականացվել են, իսկ տնտեսական աճը հանդիսանում է անբավարար, որը ի վիճակի չէ, որպեսզի դրականորեն ազդի բնակչության կենցաղի վրա: Բնակչությունը ի վիճակի չէ վճարել վարկերը, որոնք ավելի վաղ վերցրել են բանկերից, ինչը հանգեցնում է կրկնակի վարկավորման: Այսինքն, բանկերից նոր վարկեր են վերցնում, որպեսզի ծածկեն հին պարտքը:Սակայն այս երեւույթը ընտրազանգվածին ներկայացվոմ է այնպես, որ իբր «Հայաստանի բնակչությունը սկսել է բանկերից վերցնել ավելի շատ սպառողական վարկեր»:
Ինչպես երեւում է պաշտոնական տվյալներից, ժողովրդի բարեկեցության ցուցանիշների ամբողջ պատմությունում՝ Սարգսյանի վարչությունը հանդիսանում է ամենավատը, որի կառավարության ժամանակաընթացքում աղքատությունը, ինչպես նաեւ ծայրահեղ աղքատությունը հասել են իրենց ամենաբարձր կետին: Այս առումով, մոտ անցյալում, Հայստանի ֆինանսների նախարարությունը մշակել եւ քննարկման է ներկայացրել նախագիծ՝ «2012-25 թթ. հեռանկարային զարգացման ռազմավարական ծրագիրը", որի համաձյայն նախատեսվում է մինջեւ 2025 թ. երկրում աղքատությունը կրճատել 2010 թ -ում պաշտոնապես գրանցված 36%-ից մինչեւ 14%:
Նույն ձեւով, ըստ պաշտոնական տվյալների, 2011-2012 թթ. գնաճը գերազանցել է բնակչության եկամուտների աճի մակարդակը, այսինքն՝ բնակչությունը սկսել է ավելի վատ ապրել: Համախառն արտաքին պարտքի տոկոսային հարաբերակցությունը երկրի անվանական ՀՆԱ-ի համեմատ՝ կազմում է 72%, որը նշանակում է, որ Հայաստանի տնտեսությունում դեռեւս գերիշխում է մենաշնորհությունը: Հետեւաբար, ըստ հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչների՝ «երկրի զարգացումը կախված է իշխանությունների անձնական ցանկություններից, քանի որ նրանք են որոշում, թե որքան ապրանք պետք է ներմուծվի, թե ընկերությունները որքան գումար պետք է վճարեն բյուջե, եւ որքան «սեւ դրամարկղ»:
Այսօր Հայաստանից փախչում են բոլորը: Հայ մասնագետները ջանասիրաբար փորձելով մեղմել խնդիրը, այնուամենայնիվ, վատատեսորեն նշում են, որ «բնակչության թվի զգալի կրճատումը, եւ մեղմ ասած, ոչ դրական փոփոխությունը բնակչության տարիքային եւ սեռային կազմում, միգրացիան, հիմնականում աշխատանքային միգրացիան մեծ չափով բացասական ազդեցություն է ունենում ժողովրդագրական գործընթացների վրա, որը հանգեցնում է Հայաստանում ընդհանրապես ժողովրդագրական իրավիճակի վատթարացմանը»: Այս մասին հատկապես գրել է Ռուբեն Եգանյանը՝ իր «Աշխատանքային միգրացիայի ազդեցությունը Հայաստանի ժողովրդագրական իրավիճակի վրա» աշխատությունում:
Հայաստանի իշխանությունները փորձում են երկրում ժողովրդագրական իրավիճակը շտկել Սիրիայից եկած իրենց հայրենակիցների հաշվին: 2012 թ-ում 6000 սիրիացի է գաղթել Հայաստան, որոնց ճնշող մեծամասնությունը ազգությամբ էթնիկ հայեր են: Սակայն այստեղ կա խոչընդոտ՝ կապված լեզվական արգելքի հետ: Ոչ, ոչ թե գրեթե հնագույն մարդկության լեզվի երանգները, որի գրային համակարգը զարմանալիորեն կրկնակում է մինչեւ մեր օրերը պահպանված եթովպացի գիրը, որը այժմ հանդիսանում է ժամանակակից Եթովպիաի պաշտոնական՝ հաբեշերեն լեզվի գիրը:
Խոսքը գնում է այն մասին, որ գտնվելով հայրենիքում, սիրիացի հայերը բախվեցին ռուսաց լեզվի իմացության անհրաժեշտության հետ: Նկատի առնելով տվյալ փաստը, արտերկրում գտնվող հայրենակիցների հետ կապերի եւ մարդասիրային համագործակցության (Ռուս համագործակցության) հարց երով ռուսական գործակալության ներկայացչությունը Սիրիայից եկած հայ փախստականների համար Հայաստանում բացեց ռուսաց լեզվի դասընթացներ: «Ռուսաց լեզվի չիմանալը փախստականների համար ստեղծում է լրացուցիչ դժվարություններ եւ թույլ չի տալիս, որ նրանք լիովին հարմարվեն հայ հասարակությունում», - ասվում է ԲԲՍ-ի կայքում տպագրված հոդվածում՝ վկայակոչելով Ռուս համագործակցության տեղեկատվությանը:
Ահա թե ինչպեսին է զարգացումը:
Հայաստանի տնտեսության հետագա զարգացումը ամբողջովին կախված է իր հարեւանների հետ նորմալ հարաբերությունների հաստատումից: Այսպիսով, Հայաստանի այսօրվա տնտեսության մեջ առկա խնդիրների հիմնական պատճառը հանդիսանում է քաղաքական օկուպացիան, որը խոչընդոտում է նրա մասնակցությունը տարածաշրջանային նախագծերին, սահմանափակում է նրա ելքը դեպի տարածաշրջանային շուկա: Ապօրինի պահանջներից հրաժարվելը ոչ թե միայն դրական ազդեցություն կունենա Հայաստանի տնտեսության զարգացման վրա, այլ նաեւ կդառնա գործոն, որի կայունությունը կպահպանի խաղաղությունը եւ կծառայի որպես տարածաշրջանի զարգացման լծակ:
Ցավոք, Երեւանը դեռ չի արտահայտում նման ցանկություն, որը ուղղված է հարեւանների հետ հարաբերությունների նորմալացմանը:
Ինքնին, նման պահվածքը անկախ պետության համար հանդիսանում է կասկածելի, չէ որ գոյություն ունի ինքնապահպանման բնազդ: Առողջ դատողություն ունեցող ղեկակալը չի կարող իր նավը տանել վթարի:
Այստեղից կարելի է եզրակացություն անել՝ կամ ղեկակալը անհամազոր է, կամ էլ նա ինքը չի վարում նավը:
Էլնուր Ասլանով,
Ադրբեջանի նախագահի աշխատակազմի
քաղաքական վերլուծության և տեղեկատվական
ապհովման բաժնի ղեկավար: