Նորման Ստոուն. «Հայկական սփյուրքը ստում է, երբ խոսում է այսպես կոչված «հայոց ցեղասպանության» մասին»
2008թ հունվարին Ադրբեջանում հյուրնկալում էր բրիտանացի գիտնական, Թուրքիայի Բիլկենդ համալսարանի պրոփեսոր, Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետ մարգարետ Տետչերի նախկին օգնական Նորման Ստոունը: Պատմաբանի այցի նպատակն 1890 - 1930 թվականներին տարածաշրջանում տեղի ունեցած դեպքերի մասին նյուտեր հավաքելն էր: Գիտնականը ցանկանում է դրանցից օգտվել իր նոր գրքում, որը նվիրվելու է Ռուսաստանի, Թուրքիայի եւ Եվրոպայի հարաբերություններին:
Լրագրողների հետ զրույցի ժամանակ Ն.Ստոունը անդրադարծավ թուրքերի եւ հայերի հարաբերություններին, ինչպես նաեւ դարասկզբին տեղի ունեցած դեպքերին:
Նրա կարծիքով «հայերի ցեղասպանությունը» հորինված է հայկական սփյուրքի կողմից եւ այդ դեպքերի մասին ոչ մի պաստացի ապացույց չկա:
«Հայկական սփյուրքը ստում է երբ ասում է թե տեղի է ունեցել ցեղասպանություն հայերի դեմ: Բոլորը գիտեն, որ այն ժամանակ զոհվել են մեծ քանակոթյամբ հայեր: Տարբեր աղբյուրներ վկայակոչում են տարբեր տվեր: Սակայն, ես գիտեմ, որ 1915 թվականին զոհվածների թիվը 1,5 միլիոն չի եղել:
Ներկա պարագայում ոչ ոք չի կարող հաստատ ապացուցել, որ դա Օսմանյան կայսրության կանխանշված քաղաքանության հետեվանքն է եղել: Իսկ աշխարհում ընդունված օրենքի համաձայն իրագործված ցեղասպանությունն ապացուցելու համար անհրաժեշտ է կոնկրետ փաստաթուղթ:
Հետազոտողների ձեռքին միայն մեկ փաստաթուղթ կա, որը վկայում է հայերի տեղափոխության փաստը», - ասում է անգլիացի գիտնականը: Այդուհանդերձ նա անդրադառնալով Թուքիայի Ադանա տարածքում հայտնաբերված ֆրանսերեն գրված փաստաթղթին, որի վրա հաճախ հիմնվում են հայերը, որտեղ իբր թե խոսվում է հայերի ոչնչացման մասին, հայտարարել է, որ այդ փաստաթուղթը կեղցարարություն է. «Հայերը այդ փրանսերեն գրված փաստաթղթը վկայակոչելով որպես ապացույց, ուզում են հաստստել, որ իբր թե Օսմանյան իշխանությունները հեռագիր են հղել Ադանա եւ հրամայել, ոչնչացնել հայերին: Սակայն այն ժամանակ սա տեխնիկապես պարզապես անհնար էր: Այն պատճարով, որ այն ժամանակ Օսմանյան կայսրությունում օգտավրծվում էր արաբական այբբենարանը: Պատկերացրեք, որ «Մորզեյի այբբենի» միջոցով հեռագրելու համար արաբերեն տառերով գրված հրամանի տեքստը պետք է թարգմանվեր ֆրանսերեն: Այնուհետեւ Ադանայում այս պրոցեսը պետք է ընթանար հակառակ կարգով՝ ֆրանսերենից թարգմանվեր թուրքերեն: Սակայն չեմ հավատում, որ 1915 թվականին Ադանայում կարող էր լինել այդպիսի տեխնիկա», - ասում է անգլիացի գիտնականը:
Այդուհանդերձ Նորման Ստունը նշել է, որ 1918-1922 թվականներին Թուրքիայում էին գտնվում բրիտանական զորքերը եւ այն ժամանակ անց էր կացվում հարցաքննություն: Այդ առթիվ ձերբակալվել եին 150 թուրքեր եւ ստուգվել թուրքական իշխանությունների բոլոր փաստաթղթերը:
Հայերի կողմից բարձրացված այսպես կոչված «ցեղասպանոււթյան» մասին ոչ մի փաստացի ապացույց չլինելու պատճառով ձերբակալված բոլոր անձինք ազատ եին արձակվել:
Բրիտանացի գիտնականը Բաքու այցցելության ժամանակ հաճախել է նաեւ Ադրբեջանի Ղուբայի շրջանոմ հայտնաբերված ադրբեջանցիների մասսայական թաղման վայրը: Նրա կարծիքով դա իրեղեն ապացույց է հայերի կողմից 1918 թվականին անցկացված էթնիկական մաքրազտման փաստի վերաբերյալ:
«Այն ժամանակ հայերը կարծում էին, որ Պյատիգորսկից մինչեւ Ադանա կարող են ստեղծել իրենց փոքրիկ կայսրությունը: Նրանք գտնում էին, որ համարվելով քրիստոնեա, կարող են անպատիժ մնալով, սպանել մահմեդականներին: Դրա համար ել անց են կացրել էթնիկական մաքրազտում: Հայտնաբերված մասսայական թաղումները հաստատում են այդ փաստը», - ասել է նա: