Նորման Ստոուն. «Հայկական սփյուրքը ստում է, երբ խոսում է այսպես կոչված «հայոց ցեղասպանության» մասին»
2008 թ հունվարին Ադրբեջանում հյուրնկալում էր բրիտանացի գիտնական, Թուրքիայի Բիլկենդ համալսարանի պրոփեսոր, Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետ մարգարետ Տետչերի օգնական Նորման Ստոունը: Պատմաբանի այցի նպատակն 1890 - 1930 թվականներին տարածաշրջանում տեղի ունեցած դեպքերի մասին նյուտեր հավաքելն էր: Գիտնականը ցանկանում էր այդ փաստերը ներառել Ռուսաստանի, Թուրքիայի և Եվրոպայի հարաբերություններին նվիրված իր նոր գրքում:
Լրագրողների հետ զրույցի ժամանակ Ն.Ստոունը անդրադարծավ թուրքերի և հայերի հարաբերություններին, ինչպես նաև ХХ դարի ասկզբին տեղի ունեցած դեպքերին:
Նրա կարծիքով «հայերի ցեղասպանությունը» հորինված է հայկական սփյուրքի կողմից և այդ դեպքերի մասին ոչ մի պաստացի ապացույց չկա:
«Հայկական սփյուրքը ստում է երբ ասում է թե տեղի է ունեցել հայերի ցեղասպանությունը: Բոլորը գիտեն, որ այն ժամանակ զոհվել են հայեր: Տարբեր աղբյուրներ վկայակոչում են տարբեր տվեր: Սակայն, ես գիտեմ, որ 1915 թվականին զոհվածների թիվը 1,5 միլիոն չի եղել:
Ներկա պարագայում ոչ ոք չի կարող հաստատ ապացուցել, որ դա Օսմանյան կայսրության կանխանշված քաղաքանության հետեվանքն է եղել: Իսկ աշխարհում ընդունված օրենքի համաձայն իրագործված ցեղասպանությունն ապացուցելու համար անհրաժեշտ են կոնկրետ փաստեր:
Հետազոտողների ձեռքին միայն մեկ փաստաթուղթ կա, որը վկայում է հայերի տեղափոխության մասին», - ասում է անգլիացի գիտնականը: Այդուհանդերձ նա անդրադառնալով Թուքիայի Ադանա տարածքում հայտնաբերված ֆրանսերեն գրված փաստաթղթին, որի վրա հաճախ հիմնվում են հայերը՝ որտեղ իբր թե խոսվում է հայերի ոչնչացման մասին, հայտարարել է, որ այդ փաստաթուղթը կեղցարարություն է. «Հայերը այդ փրանսերեն գրված փաստաթղթը վկայակոչելով որպես ապացույց, ուզում են հաստստել, որ իբր թե Օսմանյան իշխանությունները հեռագիր են հղել Ադանա և հրամայել, ոչնչացնել հայերին: Սակայն այն ժամանակ սա տեխնիկապես պարզապես անհնար էր: Այն պատճարով, որ այն ժամանակ Օսմանյան կայսրությունում օգտավրծվում էր արաբական այբբենարանը: Պատկերացրեք, որ «Մորզեյի այբբենի» միջոցով հեռագրելու համար արաբերեն տառերով գրված հրամանի տեքստը պետք է թարգմանվեր ֆրանսերեն: Այնուհետև Ադանայում այս պրոցեսը պետք է ընթանար հակառակ կարգով՝ ֆրանսերենից թարգմանվեր թուրքերեն: Սակայն չեմ հավատում, որ 1915 թվականին Ադանայում կարող էր լինել այդպիսի տեխնիկա», - ասում է անգլիացի գիտնականը:
Այդուհանդերձ Նորման Ստունը նշել է, որ 1918-1922 թվականներին Թուրքիայում գտնվում էին բրիտանական զորքերը և այն ժամանակ անց էր կացվում հարցաքննություն: Այդ առթիվ ձերբակալվել էին 150 թուրքեր և ստուգվել թուրքական իշխանությունների բոլոր փաստաթղթերը:
Հայերի կողմից բարձրացված այսպես կոչված «ցեղասպանոււթյան» մասին ոչ մի փաստացի ապացույց չլինելու պատճառով ձերբակալված բոլոր անձինք ազատ էին արձակվել:
Բրիտանացի գիտնականը Բաքու այցելության ժամանակ հաճախել է նաև Ադրբեջանի Ղուբայի շրջանոմ հայտնաբերված ադրբեջանցիների մասսայական թաղման վայրը: Նրա կարծիքով դա իրեղեն ապացույց է հայերի կողմից 1918 թվականին անցկացված էթնիկական մաքրազտման փաստի վերաբերյալ:
«Այն ժամանակ հայերը կարծում էին, որ Պյատիգորսկից մինչև Ադանա կարող են ստեղծել իրենց փոքրիկ կայսրությունը: Նրանք գտնում էին, որ համարվելով քրիստոնեա, կարող են անպատիժ մնալով, սպանել մահմեդականներին: Դրա համար ել անց են կացրել էթնիկական մաքրազտում: Հայտնաբերված մասսայական թաղումները հաստատում են այդ փաստը», - ասել է նա: