Նորման Սթոուն. «Այսպես կոչված «հայոց ցեղասպանության» հարցը հորինված է հայկական սփյուռքի կողմից և այդ դեպքերի մասին ոչ մի փաստացի ապացույց չկա»
Եղե՞լ է արդյոք ցեղասպանություն Օսմանյան Կայսրությունում: Այս հարցը մոտ 100 տարի է ինչ միջազգային ասպարեզում ամենաշատ քննարկվող թեմաներից է: Այդ պատճառով էլ սույն թեմային անաչառ մոտենալու նպատակով մենք որոշել ենք ուսումնասիրել այս հարցը՝ հիմնվելով անհերքելի պատմական փաստերի, հայտնի պատմաբանների և հեղինակավոր անձանց տեղեկությունների վրա: Այսօր մենք ձեր ուշադրությանը կներկայացնենք բրիտանացի գիտնական, Թուրքիայի Բիլքենդ համալսարանի պրոֆեսոր, Մեծ Բրիտանիայի նախկին վարչապետ Մարգարեթ Թետչերի օգնական Նորման Սթոունի մեկնաբանությունը՝ մեզ հետաքրքրող հարցի վերաբերյալ: Հիշեցնենք, որ բրիտանացի պատմաբանը երկար տարիների ընթացքում ուսումնասիրել է 1890 -1930 թվականներին տարածաշրջանում տեղի ունեցած դեպքերը և մեծ թվով արխիվային փաստաթղթեր է հավաքել: Մի քանի տարի առաջ ադրբեջանցի լրագրողների հետ զրույցի ժամանակ Սթոունը անդրադարձել է հայ-թուրքական հարաբերություններին, հատկապես 20-րդ դարի սկզբին տեղի ունեցած իրադարձություններին: Նա վստահ է, որ այսպես կոչված «հայոց ցեղասպանության» հարցը հորինված է հայկական սփյուռքի կողմից և այդ դեպքերի մասին ոչ մի փաստացի ապացույց չկա:
«Հայկական սփյուռքը ստում է երբ ասում է, թե հայերի դեմ տեղի է ունեցել ցեղասպանություն: Բոլորը գիտեն, որ այն ժամանակ եղել են զոհեր: Տարբեր աղբյուրներ հրապարակում են տարբեր թվեր: Սակայն, ես համոզված եմ, որ 1915 թվականին զոհվածների իրական թիվը խիստ տարբերվում է հայերի ներկայացրած թվերից:
Ներկա պարագայում ոչ ոք չի կարող հաստատ ասել, որ դա տեղի է ունեցել Օսմանյան կայսրության նպատակադրված քաղաքականության արդյունքում: Իսկ միջազգային օրենքների համաձայն, ցեղասպանությունն ապացուցելու համար անհրաժեշտ են կոնկրետ փաստեր», նշում է գիտնականը:
Անդրադառնալով թուրքական Ադանա քաղաքում հայտնաբերված ֆրանսերեն գրված փաստաթղթին, որի վրա հաճախ հիմնվում են հայերը, որտեղ իբր թե խոսվում է հայերի ոչնչացման մասին, Նորման Սթոունը հայտարարել է, որ դա կեղծ փաստաթուղթ է. «Հայերը վկայակոչելով այդ ֆրանսերեն գրված փաստաթղթին, ուզում են ապացուցել, թե իբր Օսմանյան իշխանությունները հեռագիր են հղել Ադանա և հրամայել, ոչնչացնել հայերին:
Սակայն այն ժամանակ դա տեխնիկական առումով պարզապես անհնար էր: Քանի որ այդ ժամանակ Օսմանյան կայսրությունում օգտագործվում էր արաբական այբուբենը: Պատկերացրեք, որ «Մորզեյի այբուբենի» միջոցով հեռագրելու համար արաբերեն տառերով գրված հրամանի տեքստը պետք է թարգմանվեր ֆրանսերեն: Այնուհետեւ Ադանայում այս պրոցեսը պետք է ընթանար հակառակ կարգով՝ ֆրանսերենից թարգմանվեր թուրքերեն: Սակայն հավատալի չէ, որ 1915 թվականին Ադանայում կարող էր լինել այդպիսի տեխնիկա», - ասում է անգլիացի գիտնականը:
Այդուհանդերձ Նորման Սթունը նշել է, որ 1918 - 1922 թվականներին Թուրքիայում էին գտնվում բրիտանական զորքերը և այն ժամանակ անց էր կացվում հարցաքննություն: Այդ առթիվ ձերբակալվել էին 150 թուրքեր և ստուգվել թուրքական իշխանությունների բոլոր փաստաթղթերը:
Հայերի կողմից բարձրացված այսպես կոչված «ցեղասպանության» հարցի վերաբերյալ ոչ մի փաստացի ապացույց չլինելու պատճառով՝ ձերբակալված բոլոր անձինք ազատ էին արձակվել:
Բրիտանացի գիտնականը Բաքու այցելության ժամանակ հաճախել է նաև Ադրբեջանի Գուբայի շրջանում հայտնաբերված ադրբեջանցիների զանգվածային թաղման վայր: Նրա կարծիքով դա իրեղեն ապացույց է հայ ազգայնամոլների կողմից 1918 թվականին իրականացված էթնիկ մաքրազտման վերաբերյալ:
«Այն ժամանակ հայերը կարծում էին, որ Պյատիգորսկից մինչեւ Ադանա կարող են ստեղծել իրենց փոքրիկ կայսրությունը: Նրանք գտնում էին, որ լինելով քրիստոնեա, կարող են սպանել մահմեդականներին և անպատիժ մնալ: Դրա համար էլ կոտորածի ենթարկեցին հազարավոր անմեղ մարդկանց: Գուբայում հայտնաբերված զանգվածային թաղման վայրը հաստատում է այդ փաստը», - ասել է բրիտանացի գիտնականը: