Սալեհ Բեկի «Հայությունը» խորագիրը կրող պատմա-գիտական աշխատությունը մի մեղադրական եզրակացություն է՝ ուղղված հայ ազգամոլ սադրիչների դեմ

Տարբեր ազգի, տարբեր կրոնի ու դավանանքի տեր մարդիկ, ադրբեջանցիները, թուրքերը, հայերը, ռուսները մի խոսքով, մահմեդական եւ քրիստոնեա ծագում ունեցող տարբեր հեղինակներ, զանազան ձեւով են նկարագրել ու մեկնաբանել հայ-ադրբեջանական բախումներն ու Ղարաբաղյան հիմնահարցը: Սակայն, ուրիշ է Սալեհ Բեկի գրչին պատկանող «Հայությունը» խորագիրը կրող պատմա-գիտական եւ գեղարվեստա-հրապարակախոսական աշխատությունը: Սալեհ Բեկի այս աշխատությունը մի մեղադրական եզրակացություն է՝ ուղղված հայ ազգամոլ սադրիչների դեմ: Հայերի այս նենգ ու դավադիր քաղաքականությունը հեղինակը անվանել եւ անվանում է մարդկության համար չափազանց ահավոր ու վտանգավոր' մարդատյաց ֆաշիզմ:

Հեղինակն այս աշխատության մեջ անհերքելի փաստերով ու փաստարկումներով ապացուցել է, որ հայ ազգամոլ դիվանագետներն ու քաղաքականագետները «ծովից ծով մեծ Հայաստան»-ի եւ «հայոց ցեղասպանության» քողի տակ իրականում ցեղասպանության են ենթարկել թուրքերին եւ ադրբեջանցիներին 1-ին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ, եւ դրանից հետո մինչ առ այսօր: Հեղինակը բազմաթիվ ու բազմապիսի ապացույցներով հաստատում եւ համոզում է ,որ հայկական ահաբեկչական խմբավորումները իրենց ճանկերը խրելով աշխարհի մի շարք երկրները, Հայությունը նորանոր պլաններ է մշակում հարեւան երկրների' Ադրբեջանի, Թուրքիայի, Վրաստանի, Ռուսաստանի եւ այլ պետությունների ու երկրների հողերը զավթելու համար:

«Հայությունը» գիրքն ընթերցելիս կարծես թե լսում ես հեղինակի կենդանի խոսքերը, որոնք այնքան անկեղծ ու տագնապալի են հնչում, որ նա ուզում է մարդկանց նախազգուշացնել այն ահավոր ու սոսկալի վտանգից, որը որպես դամոկլյան սուր կախված է մարդկանց գլխավերեւից, եւ սպառնում է ազգային ատելության զգացմունքների բորբոքում: Գերմանական ֆաշիզմը այնքան վտանգավոր չէր, որքան հայկական ֆաշիզմը, որը ծագեց անցած դարի վերջերին եւ ձեւավորվեց որպես դաշնակցության գործունեության գաղափարախոսություն: Հայկական ֆաշիզմը կամ դաշնակցական կուսակցությունը իր նենգ ու դավադիր քաղաքականությունը իրագործելու համար կանգ չէր առնում ոչնչի առջեւ, դիմում էր բռնության, կեղծարարության, ահաբեկչության եւ զրպարտության: Դաշնակցական կուսակցության գաղափարախոսական զենքը թունավորված էր, ավելի ճիշտ լիցքավորված էր անբուժելի հիվանդության հարուցիչներով: Այդ հիվանդության տարածող գործոններն էին՝ ազգամիջյան խռովությունները, ատելությունն ու թշնամությունը, ոխի եւ վրեժառության ծարավը: Եւ ցավոք պետք է նշել, որ այդ սուր վարակիչ հիվանդությունը ունի տարածման ու ընդլայնման հուսալի նախադրյալներ:

Սալեհ Բեկը խոր եւ համակողմանիորեն ուսումնասիրելով հայ-ադրբեջանական բախումներն ու ղարաբաղյան հիմնահարցը եւ ընդհանրապես այսպես կոչված «հայկական» հիմնահարցը, հանգել է այն եզրակացության, որ Ղարաբաղյան հիմնահարցը կարող է ծառայել համաշխարհային ատելության եւ թշնամության բռնկման պատճառ: Այս բարդ ու խրթին, հույժ կարեւոր ու ոչ սովորական հիմնահարցը հեղինակի կողմից բացահայտվել ու պարզաբանվել է հանգամանորեն ու բոլոր մանրամասնություններով հանդերձ եւ համոզիչ փաստարկումներով: Սալեհ Բեկն իր այս աշխատության մեջ ուսումնասիրել է պատմական դեպքերն ու իրադարձությունները, հայերի կողմից կազմակերպված բախումները ուղղված հարեւան ժողովրդների դեմ, ցույց է տվել հայ ազգամոլների մարդատյաց քաղաքականությունը եւ նրանց մերկացրել եւ խարազանել է միջազգային հանրության առջեւ: Սալեհ Բեկը «Հայությունը» գիրքը գրելիս հիմնվել է բազմաթիվ ու բազմազան անհերքելի փաստերի վրա ու անկախ հեղինակների ռեալ եւ օբյեկտիվ կարծիքներին, որոնք հրատարակվել են զանգվածային մամուլում եւ այլ լրատվական հաղորդամիջոցներում: Ընթերցելով Սալեհ Բեկի այս աշխատությունը հանգում ես այն եզրակացության, որ նման գիրք գրելը մի մարդու գործ չէ, նման գիրք կարող է լույս ընծայել մասնագետ պատմաբաններից, հոգեբաններից, դիվանագետներից ու քաղաքականագետներից բաղկացած մի խմբագրական կոլեգիա: Սակայն «Հայությունը» գիրքը մի մարդու գրչին է պատկանում, որը կարողացել է այն լույս ընծայել իր տքնաջան աշխատանքի եւ շնորհալի տաղանդի շնորհիվ: Սալեհ Բեկը բարձր պատասխանատվության եւ պարտքի զգացումով իր վրա վերցնելով այս ծանր գործը պատվով է կատարել ստանձնած միսիան, չնայած իր պատկառելի տարիքին:

Այստեղ տեղին կլիներ ծանոթանալ Սալեհ Բեկի որոշ կենսագրական շտրիխներին: Ի դեպ, Սալեհ Բեկը ֆիզիկական քիմիայի բնակավառում հանրահռչակ գիտնական, գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսր է, որի աշխատությունները լայն ճանաչում են գտել աշխարհի շատ երկրներում: Նրա ստեղծագործությունները հրատարակվել են ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, Գերմանիայում, Ֆրանսիայում: Սալեհ Բեկը միաժամանակ իրեն լիարժեք դրսեւորել է նաեւ որպես հասունացած, տաղանդավոր գրականագետ: Նրա «Հայությունը» գիրքը բարձր է գնահատվում ոչ միայն իր արդիական թեմատիկայով ու հարուստ բովանդակությամբ այլեւ հետաքրքիր է նաեւ բովավանդակության շարադրման մեծ վարպետությամբ: Գրքում տեղ են գտել հեղինակի ծանրակշիռ խոսքը, երգիծանքն ու հումորը, դիպուկ կենսական դիտողություններն ու ժողովրդական ասացվածքներն ու բանահյուսությունը: Այդ իսկ պատճառով Սալեհ Բեկի «Հայությունը» գիրքը ընթերցվում է մեծ ուշադրությամբ, դրա համար էլ արժանի է բարձր գնահատականի: Մեր ասածները ապացուցելու համար ձեր ուշադրությանն ենք արժանացնում դրվագներ Սալեհ Բեկի այդ գրքից:

Նախ նշենք, որ գոյություն ունի բոլորին հանրածանոթ այսպես կոչված «հայկական հիմնահարց» տերմինը, որն առաջացել է դեռեւս 1878 թվականին Բեռլինում կայացած կոնգրեսում: Նշենք նաեւ այն, որ չկան ուրիշ ասենք բելոռուսական, թուրքմենական, ադրբեջանական, վրացական եւ այլն, այլ կա միայն «հայկական հիմնահարցը» որն ստացել է միջազգային կարգավիճակ եւ անհանգստացնում է մի շարք ժողովուրդներին: Հայկական հիմնահարցը այս կամ այն ժողովրդների շահերին դիպչելով, նրանց միջեւ առաջացնում է ազգամիջյան բախումներ եւ ահավոր պատերազմներ: Եւ չնչին պատեհ առիթից օգտվելով հայերը մեջտեղ են նետում «հայկական հիմնահարցը»: Նույնիսկ Հայաստանում տեղի ունեցած տարերային աղետը, երկրաշարժը չարաշահելով, հայերն այն նույնացրին հայկական հիմնահարցի հետ եւ դրա լուծման քողի տակ օժանդակություն խնդրելով տարբեր երկրներից, օգնության քողի տակ ահռելի քանակությամբ ռազմական զենք, տեխնիկա եւ զինվորական հանդերձանք բերեցին Հայաստան: Հայկական հիմնահարցը իր ստեղծման ժամանակից ապրել է սրընթաց ու ոգեւորիչ վերելքներ եւ հուսահատական անկումներ: Այսպես օրինակ՝ երբ երկրում, ուր ապրում են հայեր, իրավիճակը կայուն եւ անդորր է հայկական հիմնահարցը անցնում է ընդհատակ եւ հայկական համայնքի շրջանում տարվում է ագիտացիոն եւ պրոպագանդիստական աշխատանքներ: Սակայն, հենց որ խախտվում է անդորրն ու կայունունությունը եւ ստեղծվում է խառնաշփոթ իրավիճակ, տեղի է ունենում հեղաշրջում, պատերազմ, հեղափոխություն եւ վերափոխություն, անմիջապես հայ ազգամոլները ազգամիջյան խլրտումներ առաջացնելով, բարձրացնում են հայկական հիմնահարցը:

1987 թվականին «վերակառուցման» քաղաքականության հրդեհից բռնկված ազգամիջյան բախումներից ամենաողբերգականը հայ-ադրբեջանական հակասություններն են, որոնք շարունակվում են առ այսօր: Նախկին միության փլզումից հետո «հայկական հարցը» կրկին գլուխ բարձրացնելով վերածվեց «Ղարաբաղյան հիմնահարցի»: Ռուս դիվանագետ Մաեւսկին որպես արտակարգ եւ լիազորված դեսպան ծառայել է Արեւելյան Թուրքիայի մի շարք վիլայեթներում ուր ապրում էին հայկական համայնքները: Վլադիմիր Մաեւսկին քաջատեղյակ լինելով Թուրքիայի վիլայեթներում ապրող հայերի սոցիալ-տնտեսական կյանքին եւ նիստ ու կացին, ինչպես նաեւ հայերի գաղտնի կազմակերպության ընդհատակյա գործունեությանը, հնարավորություն է ունեցել գրի առնել դեպքերն ու իրադարձությունները: Վլադիմիր Մաեւսկին «հայ-թաթարական» բախումները համարում է «հայկական հիմնահարցի» բաղկացուցիչ մասը, հետեւաբար հայ-թուրքական բախումներին բնորոշ են հետեւյալ հատկանիշները:

1. Իրենց՝ հայերի համար «հայկական հիմնահարցը» կյանքի եւ մահվան հիմնահարց է:

2. Այլ երկրների, ուր բնակվում են հայկական համայնքները՝ ինչպիսիք են Թուրքիան, Իրանը, Ադրբեջանը, Վրաստանը, Ռուսաստանը, Ուզբեկիստանը, Տաջիկիստանը, Ուկրաինան եւ այլն, այս երկրների համար «հայկական հիմնահարցը» կոչվում է «հայկական վտանգ»:

3. Միջազգային հանրության համար հայկական հիմնահարցը հարմար առիթ է հանդիսանում շահադիտական նպատակի հասնելու համար:

4. Այն երկրներում ուր հայեր չկան, մարդիկ ուզում են հայկական հիմնահարցը գտնի իր արդարացի լուծումը, քանզի նրանց կարծիքով հայերը այսպես ասած լավ մարդիկ են, բազմաչարչար ժողովուրդ են: Ինչ խոսք նման մարդիկ գտնում են, որ հայերը արդարացի են եւ ջանում են օգնել նրանց հիմնահարցը լուծելու:

5. Մի շարք անձինք' գիտնական-պատմաբանները, ազգագրությամբ զբաղվող մասնագետները, քաղաքականագետներն ու հրապարակախոսները ելնելով մասնագիտական պարտականություններից խորհում են, թե ինչու դարեր շարունակ գոյություն ունի եւ հոլովվում է «հայկական հիմնահարցը»: Միթե բոլորը վատ են եւ անարդարացի, միթե միայն հայերն են լավ ու արդարացի: Եւ միայն թարմ գլխով խորհելուց հետո հանգում են այն եզրակացության, որ հայերը արդարացի չեն եւ ճիշտ չէ հայերի մասին գոյություն ունեցող բարիության ու բազմաչարչարության գաղափարն: Այդ մասին են վկայում չեզոք աղբյուրներից ստացված տեղեկություններն ու հենց իրենց՝ հայերի առերես տված վկայությունները: Այսպես օրինակ՝ չեզոք պատմաբան Գուրկո-Կրյաժինը վկայում է, որ Թուրքիայից եւ Իրանից տեղահան արված սոված, մերկ, հիվանդ եւ հյուծված հայերը այստեղ. Կովկասում, ավելի ճիշտ Ադրբեջանում հանգրվան գտնելով, մի քանի տասնյակ տարիներից հետո դարձան այս երկրի տերն ու տիրակալը:

Ադրբեջանցիները, վրացիները եւ այլ ազգերն ու ժողովուրդները Իրանից եւ Թուրքիայից տեղահան արված հայերին ընդունեցին մեծ հյուրընկալությամբ, գրկաբաց ու սիրալիր: Հայերը ի չարը գործադրեցին կովկասյան ժողովրդների այդ մարդասիրական վերաբերմունքը: Այսինքն՝ հայերը Ադրբեջանում ընդունելով ադրբեջանական անուն եւ ազգանուն, վրաստանում վրացական, Ադրբեջանում դարձան Յուսիֆ բեկ, Կարա բեկ, Իբրահիմ բեկ, Վրաստանում դարձան Արամաշվիլի, Գուրգենիձե, Ռուսաստանում՝ դարձան Կրասիլնիկով, Սապոժնիկով, Սերգեեւ, Պապով: Հայերը Ադրբեջանում, Վրաստանում, Ռուսաստանում բարձր պաշտոններ զբաղեցնելով, ի չարը գործադրելով իրենց պաշտոնները, ազգամիջյան բախումներ էին կազմակերպում, որի հետեւանքով զոհվում էին տասնյակ, հարյուրավոր ու հազարավոր անմեղ մարդիկ, այդ թվում, նաեւ հայեր: 19-րդ դարի վերջերին, սոցիալիստական գաղափարախոսության հաղթարշավի տարիներին, սոցիալիզմի դրոշի տակ Եվրոպայում եւ Ռուսաստանում կործանվում էին հին, իրենց դարն ապրած իշխանություններն ու կառավարությունները, այդ թվում նաեւ' Ցարական կառավարությունը Ռուսաստանում: Հայ ազգամոլ դիվանագետներն ու դաշնակցական կուսակցության պարագլուխները բնականաբար, կատաղությունից միանում էին հեղափոխականներին: 1892 թվականին Ժնեւում կայացավ դաշնակցականների 1-ին համագումարը, որտեղ քննարկվեցին եւ մշակվեցին հետեւյալ սկզբունքները.

1. զինված ապստամբություն

2. ոչ միայն հայերի, այլ նաեւ այլ ժողովուրդների ակտիվ մասնակցությունը հեղափոխությանը

3. կարգապահություն

4. հաճախակի ահաբեկչական գործողություններ:

1904 թվականին Վիեննայում կայացավ դաշնակցական կուսակցության 3-րդ համագումարը, որտեղ ավելի ուժեղացավ խիստ հաշվետվությունը, կարգապահությունը եւ գաղտնապահությունը, բացարձակ արտահայտվելը Ռուսաստանի դեմ, կառավարական ահաբեկչությունը եւ դաշնակցելը Ֆինլանդիայի հետ: Դաշնակցական կուսակցությունը էլ ավելի է ընդլայնում իր ազդեցությունը, կենտրոնական կոմիտեներ է ստեղծում Բաքվում, Թիֆլիսում, Բաթումիում, Ղարսում, Էրիվանում, Շուշայում, Ռոստովում, Մոսկվայում, Պետերբուրգում, Կիեւում, Օդեսսայում, Թեհրանում, Թաբրիզում, Թուրքիայի հայաբնակ վիլայեթներում, Փոքր Ասիայում, Ժնեւում, Եգիպտոսում, Մակեդոնիայում, Բուլղարիայում, Վիեննայում, Փարիզում, Լոնդոնում, Բոստոնում, Նյու-Յորքում եւ այլուր... Կոմիտեներն ունեին ենթախմբեր, խմբապետներ ու ահաբեկչական խմբեր: Այդ խմբերը պարտավոր էին ձեռք բերել եւ պատրաստել պայթուցիկ նյութեր, զենքեր, այդ նպատակով դաշնակցական կուսակցությունը ուներ հատուկ գործարան եւ արհեստանոց: Մի խոսքով դաշնակցական կուսակցությունն ունի իր գերտաեսչությունները' օրենսդրությունը, դատական, կրոնական, ատյաններ, արտաքին գործերի, ոստիկանություն, ֆինանսական, ռազմական ուժերի համակարգեր: Դաշնակցության գլխավոր եւ հիմնական նպատակը եղել եւ մնում է «ծովից ծով մեծ Հայաստան» ստեղծելը: Այդ նպատակին հասնելու համար Հայաստանը հիմնել է իր կանոնավոր բանակը, որի թիվը հասնում է 100 հազար մարդու եւ ստեղծել է մոնոէթնիկական մի պետություն, որտեղից 1988 թվականին տեղահան արվեցին ադրբեջանցիները իրենց պապենական հողերից:

Ինչ վերաբերվում է դաշնակցական կուսակցության արտաքին քաղաքականությանը, ապա դրա գլխավոր եւ հիմնական նպատակն է քայքայել եւ վերացնել Թուրքւկան հանրապետությունն ու թուրքերին, քանզի հայերը անհիմն պատճառաբանում են, որ իբր թե թուրքերը անխղջորեն գլխատելով հայերին նրանց ոչնչացնելով ենթարկում են ցեղասպանության, իսկ հայերը որպես քրիստոնեա մի փոքր ազգ են, որոնք օժտված են մարդկային ամենազնիվ, վեհ ու նվիրական հատկանիշներով: Իբր թե հայերը շատ բարի, խաղաղասեր, անպաշտպան եւ ամենակարեւորն է' բազմաչարչար ժողովուրդ են, որոնք տառապում են մուսուլման թուրքերի ճնշման տակ:

Եւրոպացիներն էլ անհիմն կերպով պաշտպանում են հայերի այդ անհիմն պատճառաբանությունները: Հայերի պապը' հորը, հայրը՝ որդուն քարոզում են, որ մուսուլմանները վատ են, դրա համար էլ եվրոպացիները 8 անգամ խաչակրած արշավանք են կատարել մուսուլմանների դեմ, այդ նույն գաղափարն ու միտքն են գովերգել Եւրոպական հանճարեղ ռոմանտիկ բանաստեղծներն ու գրողները' Բայրոնը, Հյուգոն, Սկոտտը եւ այլ մտածողներ: Սալեհ Բեկը նշում է, որ Ցարական կառավարության թագավորները իրենց կայսրության տարածքը, մասնավորապես Կովկասը քրիստոնեացնելու նպատակով Թուրքիայից եւ Իրանից Կովկաս են հրավիրում հայերին, որոնց մեծ մասը տեղավորում են Ադրբեջանում, իսկ ադրբեջանցիներին տեղահան անելով ուղարկում են Իրան եւ Թուրքիա: Հայերի Կովկաս հոսելուց հետո այստեղ խախտվում են դարեր շարունակ գոյություն ունեցող բարի-դրացիական, կովկասյան հյուրընկալությունը, եւ ընդհանրապես' մարդասիրությունը: Սովետական կարգերի հաստատվելուց հետո այսպես կոչված հայկական շարժումը անցավ ընդհատակ, իհարկե, ժամանակավորապես եւ 1987 թվականին վերակառուցման ժամանակ կրկին ասպարեզ գալով սկսեց բացեիբաց ավելի ակտիվ գործել: Այսօր Կովկասը, բնության այս գեղատեսիլ վայրը, ազնիվ ու միամիտ մարդկանց հայրենիքը վեր է ածվել հայերի կողմից սանձազերձված մահաբեր ու կործանիչ պատերազմի թատերաբեմի ու բռնագաղթների երկրի: Եւ ավելի շատ տուժել են ադրբեջանցիները: Վերջին երկու հարյուրամյակների ընթացքում հայերը Թուրքիայից եւ Իրանից հոսեցին Ադրբեջան եւ 1918 թվականին ռուսները բռնությամբ ստեղծեցին Հայաստան կոչվող բուֆերային մի պետություն Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ: Վերջին 75 տարվա ընթացքում հայերը ադրբեջանցիներին եւ այլ ազգի ներկայացուցիչներին տեղահան արեցին Իրավանի ադրբեջանապատկան հողերից եւ ստեղծեցին մոնոէթնիկական, մոնոհայկական հանրապետություն, մինչդեռ, 200 տարի առաջ Իրեւվանի խանությունում հայերը կազմում էին բնակչության 20 տոկոսից էլ քիչ մասը: Այնուհետեւ հայերը ռուսների ղեկավարությամբ եւ օժանդակությամբ ադրբեջանական հողերի հաշվին 2 անգամ ավելացրին 1918 թվականին ստեղծված Հայաստանի Հանրապետության տարածքը: Հայաստանի բանակի զորամիավորումները զավթել են Ադրբեջանի տարածքի 20 տոկոսը, որի հետեւանքով ավելի քան 1 միլիոն ադրբեջանցիներ զրկվելով իրենց պապենական հողերից, տներից ու հարազատ օջախներից, դարձել են բռնագաղթներ ու փախստականներ եւ ապրում են վրաններում, անելանելի վիճակում: Լեռնային Ղարաբաղը լինելով Ադրբեջանի անբաժանելի մասը, 1989 թվականին Հայաստանի Գերագույն Խորհրդի հրամանագրով միացվեց Հայաստանին եւ 1992 թվականին հայերը զավթեցին Լաչինի միջանցքը ու առանց պատերազմ հայտարարելու հարձակվելով Ադրբեջանի վրա, զավթեցին նրա հողերը եւ մինչեւ օրս էլ հայերը անհիմն կրկնում են, որ Հայաստանը Ադրբեջանի դեմ չի կռվել, Ադրբեջանի դեմ կռվել են Ղառաբաղի ինքնապաշտպանության ուժերը: Ադրբեջանի դեմ մղած Հայաստանի նվաջողական պատերազմի անտեսումը եւ Հայաստանի անպատասխանատվությունը մեծ անարդարություն է, որ այսօրվա քաղաքակիրթ աշխարհի առաջադեմ մարդկությունը, Եւրոպան ու Միացյալ Նահանգները չեն պատժում Հայաստանին Ադրբեջանի դեմ նվաճողական պատերազմ մղելու եւ նրա հողերը զավթելու համար: Իսկ հայերը խրախճանքով տոնում են իրենց ժամանակավոր հաղթանակի խանդավառությունը եւ իրենց նվաճող չեն համարում: Ոչինչ, կգա ժամանակ, մենք էլ մեր խոսքը կասենք: