Ամերիկացի հետազոտող. «Հայաստանը միշտ փորձել է օկուպացնել Նախչըվանը»
«Պատմական հուսալի աղբյուների տվյալներով՝ Հայաստանի իշխանությունները միշտ փորձել են վերահսկողություն սահմանել Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության նկատմամբ և նրան անջատել Ադրբեջանից»։
Այդ մասին իր «Նախչըվանի ճակատագիրը. Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի հերթական խախտում» հոդվածում գրել է ամերիկացի լրագրող և հետազոտող Պիտեր Թայսը։
Հեղինակը նշում է, որ 1920 թ. նոյեմբերի 20-ին բոլշևիկները ցանկացել են Նախչըվանը և Զանգեզուրը միացնել Հայաստանի տարածքներին։ Սակայն Նախչըվանի և Զանգեզուրի քաղաքացիական բնակչությունը դեմ են հանդես եկել դրան և զանգվածային բողոքներ է կազմակերպվել։
Անդրադառնալով 1921 թ. մարտի 16-ին ստորագրված Մոսկվայի պայմանագրին, Պիտեր Թասը նշում է, որ պայմանագիրը պաշտպանում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը և ոշում է Նախչըվանի կարգավիճակը։
Թասը նշում է, որ Ղարսի պայմանագրի կնքման ժամանակ Նախչըվանի տարածքները կազմել են 6988 քառ. կմ, այնուհետև Նախչըվանի հողերի մի մասը ապօրինի Հայաստանին հանձնելու արդյունքոմ, նրա տարածքերը կրճատվել են մինչև 5500 քառ. կմ-ի։ Այսպիսով միակողմանի կարգով խախտվել է միջազգային պայմանագիրը:
Հեղինակը գրում է, որ Մոսկվայի և Կարսի պայմանագրերի իրավաբանական ուժի պահպանման հետ մեկտեղ՝ Հայաստանի կողմից Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության տարածքների անեքսիան հակասում է Վիեննայի 1969 թ. համաձայնագրի կողմից սահմանված միջազգային նորմերին, ինչպես նաև 1975 թ. Հելսինկիի եզրափակիչ ակտին։
«Աշխարհի շատ ժողովուրդներ հատուկ ուշադրություն հատկացնելով Ադրբեջանի Հանրապետության ինքնիշխան տարածքներում 27 տարի շարունակվող ղարաբաղյան հակամարտությանը՝ մոռանում են Ադրբեջանի կողմից՝ Նախչըվանի Ինքնավար Հանրապետության տարածքները կորցնելու մասին։ Իսկ Երևանում մարդիկ ապրում են վարչակարգի կողմից ստեղծված մեկուսացման մեջ, բարդ տնտեսական պայմաններում։ Մենք չպետք է մոռանանք, որ Նախչըվանը՝ մարդկային քաղաքակրթության օրրանն է և պահանջում համաշխարհային հանրության հատուկ ուշադրությունը»,- նշվում է հոդվածում։